Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın 10 bin 578 hanede 2011 yılında yüz yüze yaptırdığı “Türkiye’de Aile Yapısı Araştırması”nın bir bölümü 2012 yılında yayınlanmıştı. Araştırmanın tamamının Şubat 2013’te internette yayınlanmasıyla beraber Türkiye’deki gelir dağılımının içler acısı haline dair önemli bulgular ortaya çıkmış oldu.

(Araştırmanın tamamı için bkz:“Türkiye’de Aile Yapısı Araştırması”)

Araştırmanın gelir dağılımıyla ilgili bölümdeki sonuçları şöyle:

Türkiye’de yaklaşık 19 milyon aile var.

Ailelerin yüzde 1.2’sinin aylık geliri 5.600 TL ve üzeri.
Ailelerin yüzde 3.8’inin aylık geliri 3.200-5.500 TL arası.
Ailelerin yüzde 16.5’inin aylık geliri 1.900-3.000 TL arası.
Ailelerin yüzde 16.9’unun aylık geliri 1.250- 1.870 TL arası.
Ailelerin yüzde 23.1’inin aylık geliri 815-1.200 TL arası.
Ailelerin yüzde 32.1’inin aylık geliri 450-810 TL arası.
Ailelerin yüzde 6.4’ünün aylık geliri 430 TL civarında.

Araştırmadan çıkan bu veriler Türkiye’deki hanelerin %61.2’sinin ayda 1200 TL veya altında gelirle hayatta kalmaya çalıştığını gözler önüne seriyor. TÜRK-İş ve DİSK’in tespitlerine göre 4 kişilik bir ailenin açlık sınırının aylık 1050 TL civarında olduğu göz önünde bulundurulursa Türkiye’de halkın üçte ikisi açlık sınırının ya altında ya da bu sınıra çok yakın bir gelirle hayatta kalmaya çalışıyor.

Bu araştırmanın bir diğer çarpıcı sonucu ise AKP hükümetinin “kişi başına düşen geliri 10.000 dolara çıkarttık” söyleminin halkın geniş kesimleri için hiçbir şey ifade etmediği. Tabii aslında toplam Gayri Safi Milli Hasıla’nın ülke nüfusuna bölünmesi ile bulunan bir istatistiki veri olan “kişi başına düşen milli gelir”, “Türkiye’de Aile Yapısı” araştırmasının konu ettiği bir ailenin evine giren toplam geliri tam olarak yansıtmamakta. Ne var ki, tüm gelir-gider ve para aktarımlarının toplamını hesaba kattığı için daha yüksek gözüken “kişi başına düşen milli gelir” miktarını AKP hükümeti sanki Türkiye’de “kişi başına düşen hane geliri” ile aynı şeymiş gibi çarpıtarak kullanmayı sürdürüyor. Halbuki kişi başına düşen yıllık 10.000 dolar milli gelir yaklaşık 18.000 Türk Lirasına denk geliyor, bu da aylık 1.500 liraya tekabül ediyor. Bu durumda 4 kişilik bir hanenin eline ayda 4 x 1.500 TL yani 6.000 TL geçmesi gerekiyor ki, yılda kişi başına 10.000, hane başına da 40.000 dolar gelir söylemi gerçek olsun. Halbuki “Türkiye’de Aile Yapısı” araştırmasına göre Türkiye’de ayda 5.600 TL ve üzeri (yani kişi başına 10.000 dolar civarı) geliri olan haneler nüfusun sadece %1.2’si!

Türkiye’deki gerçek ortalama hane gelirinin aşağı yukarı ne kadar olduğunu anlamak için OECD’nin 2013 yılı için Mayıs ayında yeni yayınladığı “İyi Yaşam Endeksi” raporu bize çok daha sağlıklı bir veri sunuyor. (Raporun tamamını için bkz: OECD Better Life Index”). OECD araştırmasına göre Türkiye’de ortalama hane geliri yıllık 13.044 dolar. Yani yaklaşık 23.500 TL. Bu da aylık 1.950 liraya denk geliyor. Tabii bu veri sadece ortalama geliri gösteriyor, gelir dağılımını göstermiyor. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın araştırması ise gelir dağılımındaki dengesizliği ortaya koyması açısından oldukça çarpıcı veriler sunuyor. Araştırmanın yukarıda da özetlenen sonucuna göre Türkiye’de hanelerin sadece %21.5’i 1.900 TL yani OECD’nin Türkiye için tespit ettiği ortalama hane geliri ve üzerinde aylık kazanca sahip. Hanelerin %78.5’i ise 1.900 TL ve altında gelirle geçinmeye çalışıyor.

Yani Türkiye’de ortalama hane gelirinin üzerinde gelir sağlayanlar toplam nüfusun sadece %21.5’i. Bu kesim tüm gelirlerin neredeyse %50’sini elde ediyor. Nüfusun %78.5’i ise aylık 1.900 TL’nin altında bir gelirle hayatını idame ettirmeye çalışıyor.

Kısacası Türkiye’de gerçek hane geliri ve gelir dağılımı konusunda hükümet kendi yaptırdığı araştırmayla kendi yalanını ortaya çıkarmış oldu. Araştırmanın özellikle gelir dağılımı dengesizliğinin ulaştığı vahim sonuçları ortaya koyan bölümünün kamuoyunda geniş yankı uyandırması ve oluşan eleştiri ve tepkiler üzerine bakanlık bu kez tuhaf bir açıklama yayınladı. Açıklamada “bir süredir çeşitli basın yayın organlarında Türkiye’nin Aile Yapısı 2011 Araştırması sonuçlarıyla ilgili olarak gerçek dışı yorumlar yapılmaktadır” denildikten sonra bu “araştırma doğrudan yoksulluğu tespit amaçlı olmadığı gibi; yoksulluk araştırmasının sistematiğine göre yapılmamış olup; sadece görüşülen kişilerin beyanına dayalı ham verileri içermektedir” ifadeleri kullanılıyor. (Bu açıklamayla ilgili haber için bkz: “Bakanlık: Türkiye aile yapısı araştırması yanlış yorumlandı”)

Bakanlığın bu garip açıklamasında yoksulluğun tespiti için kendi araştırma verilerinin değil (yoksulluk oranını çok daha düşük olarak gösteren) TÜİK verilerinin esas alınması gerektiği söyleniyor. TÜİK 2011 verilerine göre yoksulluk sınırı sayılan kişi başı günlük 4.3 doların altında geliri olanlar yani aylık 940 TL civarı ve altında geliri olan 4 kişilik hanelerin oranı sadece %2.7. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı araştırmasına göre ise 1200 TL ve altı geliri olan haneler %61.2 olduğuna göre, 940 TL ve altı geliri olanların oranının da neredeyse %50 olduğu ortaya çıkıyor.

Hadi aradaki fark az olsa yine anlaşılabilir bir durum ama iki devlet kurumununun yoksulluk verileri arasında nasıl bu kadar büyük bir uçurum olabiliyor? Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın nüfusun neredeyse %50’si olarak ölçtüğü yoksulluk oranını TÜİK nasıl oluyor da %2.7 olarak gösterebiliyor?
Okumaya devam et →

Son BDDK verilerine göre 2012’de takibe düşen kredi 30 milyarı geçti. Buna göre, geçen yıl 194 bin 38 kişinin kullandığı 7 milyar 886 milyon 360 bin lira tutarındaki konut kredisi takibe alındı. İhtiyaç kredisi kullanan 5 milyon 214 bin 919 kişi de 21 milyar 820 milyon 823 bin liralık borcu ödeyemedi.

Durumun vehametini daha iyi anlamak için 2011’de takibe düşen kredilerin 20 milyar lira civarında olduğunu hatırlatmak lazım. Yani alınıp geri ödenememiş ve hakkında yasal işlem başlatılmış borçlar 2011’den 2012’ye yani sadece bir senede %50 gibi çok ciddi oranda artmış.

Bu bilgilere ek olarak, Türkiye’de kredilerin nasıl finanse edildiğine bakacak olursak bir başka çarpıcı durumla karşılaşıyoruz. Zira 2013 başı itibariyle bankaların verdiği krediler ellerindeki mevduatı çoktan geçmiş bulunuyor. Güncel BDDK verilerinden derlenen yukarıdaki grafikten de görüleceği üzere kredi artışı mevduat artışından çok daha hızlı ve Türkiye’de mevduatın krediye dönüşme oranı yani kredi/mevduat oranı %104’e ulaşmış durumda. Yani mevduat açığı var ve tasarruflar tek başına kredileri karşılamaya artık yetmiyor.

Sadece neoliberal modelin eleştirisini yapan ekonomistler değil IMF, Dünya Bankası gibi neoliberalizmin bekçisi kuruluşlar ile Goldman Sachs, S&P gibi dünya finansal hegemonyasının baş aktörleri de Türkiye’nin düşük tasarruf ve mevduat oranlarına karşı yüksek miktarda kredi kullanımına imkan sağlayan şu anki ekonomik yapısının sürdürülebilirliği konusundaki şüphelerini ve uyarılarını sıklıkla dile getiriyor.

Batık ve takibe düşen kredilerdeki bunca artışa ve gelişmekte olan ülkeler arasında gayri safi milli hasılasına oranla en düşük tasarruf miktarlarından birine (%13) sahip olmasına rağmen Türkiye’deki kredi büyümesi devam ediyor. Merkez Bankası’nın 2013 yılı başında kredilerdeki büyümenin yıllık %15’i geçmemesi hedefi çoktan alaşağı edilmiş durumda. Türkiye’de şu an yıllık kredi büyümesi yaklaşık %30 civarında!

Peki tüm bu mevduat açığına ve düşük tasarruf oranlarına rağmen kredi büyümesi nasıl sürdürülebiliyor? İşte bu noktada Türkiye’de iç piyasadaki kredi büyümesi ancak yurtdışından borçlanarak kapatılmaya çalışılıyor. Türkiye ekonomisinin bu şekilde krediler, dışarıya borçlanma ve ithalat ile büyüyebilmesinin bugünkü yegane dayanağı yurtdışından kısa süreli olarak gelen ve “sıcak para” olarak tabir edilen yabancı sermaye yatırımları. Hükümetin bu yabancı sermayeyi çekmek için vergiden muaf hale getirdiği borsası ve yurtdışında neredeyse negatif olan faiz oranlarına kıyasla hala cazip faiz imkanlarıyla Türkiye tam bir sıcak para cenneti. Ekonominin ancak borçlanma ve ithalat ile büyümesinden kaynaklanan yüksek cari açık da işte bu kısa vadeli yabancı sermaye yani “sıcak para” akışı ile finanse edilebiliyor. Türkiye’nin kredi notunun geçtiğimiz hafta ikinci bir kredi derecelendirme kuruluşu tarafından da “yatırım yapılabilir” seviyeye yükseltilmesi bu yabancı sermaye akışını en azından kısa vadede bir süre daha güvence altına alacak gibi gözüküyor.

Peki orta ve uzun vadede sıcak parayla yani taşıma suyla ekonomi nereye kadar dönebilir? Türkiye’nin kredi notunun yükseltilmesi kısa vadede Türkiye’ye sermaye girişlerini artıracak ve güvence altına alacak olsa da, bu yoğun sermaye girişinden kaynaklı olarak faizlerde ve dolayısıyla kredi fazilerinde yaşanacak düşüşler iç piyasadaki kredi talebini büyük oranda artıracaktır. Keza yine yoğun yabancı sermaye girişi sonucu Türk lirasında yaşanacak olası bir değerlenme ithalata yönelimi artıracak ve ithalat ile ihracat arasındaki farkı daha da açacaktır. Tüm bunlar da dış borcun ve cari açığın yeniden büyük miktarlarda artışa geçmesi anlamına gelecektir. Artan dış borcu ve cari açığı finanse edebilmek için bu kez daha da çok yabancı sermaye girişine ihtiyaç duyulacaktır. Kısacası üretim ve yaratımla değil “sıcak para” ile döndürülmeye çalışılan ekonomi iki tarafı keskin kılıç gibidir. Zira “sıcak para” girişindeki artış bir yandan kredileri ve borçları kapatmaya yararken bir yandan da daha çok kredi almanın, ithalatın, borçlanmanın önünü açmaktadır. Bu kısır döngü sermaye akışları devam ettikçe sürer gider. Ancak eğitime ve teknolojiye değil yabancı sermayeyi ülkeye çekmeye odaklanmış bir siyasi iktidarın sıcak parayla kurduğu bu kısır ilişki yabancı sermayenin ani çıkış yaptığı kriz anlarında kopacaktır. Tıpkı 2008 krizinde olduğu gibi yabancı sermayenin ani kaçışı iflaslara, üç ayda %14’e varan ekonomik küçülmeye, çöküntü ve işsizliğe yol açar.

İzlediği politikalara bakılırsa hükümetin hala “teğet geçtiği” yalanı arkasına saklandığı 2008 krizinden hiçbir ders çıkarmadığı görülmektedir. Zira Türkiye 2013 başı itibariyle yani krizden 5 sene sonra ekonomik göstergeler ve kişi başına düşen gelir açısından ancak kriz öncesindeki (2007 sonu) noktasına ulaşabilmiştir. Yaşanacak olası yeni bir krizin ise tamamen “sıcak paraya” yaslanmış, batık ve takibe düşmüş kredi oranları 2008 krizi öncesinin çok çok üzerine çıkmış bir ekonomiyi nerelere sürükleyeceğini tahmin etmek zor değildir.