Yazan: Suna Ertuğrul

Derrida 20. yüzyılın ikinci yarısına Heidegger’le birlikte damgasını vurmuş birkaç büyük düşünürden biri olarak hala okunmayı beklemektedir. Sonsuz zorluktaki kitapları çok satanlar listesine giren, üstüne sayısız makale ve kitap yazılan, çağımızda düşüncenin geldiği sınırı ismiyle belirleyen, bir taraftan da bu ‘sınır’ düşüncesinin zorluğunun aslında gereksiz bir laf salatasından ibaret olduğu şeklinde saldırılara maruz kalan Derrida, kendisinin Blanchot için dediği gibi, bize gelecekten seslenmektedir. Henüz gerçekten okumaya başlamadığımız bir düşünürdür Derrida. Okumanın/okuyamamanın aldığı şekillerden biri de akademik sistematikleştirme ve özümseme çabalarında belki de ‘sistem’ tarafından bu radikal eleştirmenin fark ve farklılığa dair söylediklerinin üstünün örtülmesidir.
Buradan yola çıkarak Derrida’nın düşüncesinde varoluşsal çizgiye, varoluşun farkın üstünden kendisini söylemesine ve bu söyleyişte sistemle girdiği çelişkinin hakikatin ta kendisi olduğu savına değinmemiz gerekir. Bu ilk bakışta çok Hegelci gibi duran tez Derrida’nın düşüncesinde Hegel’in (Batı metafiziğinin son temsilcisi ve tamamlayıcısı olması özelliğiyle) kökten bir eleştirisi olarak kendini gösterir. Her şey, metafiziğin kendini tamamlayıp kapatmasıyla, bu kapanışın oluşturduğu ve ortaya çıkardığı metafizik tarihinin sınırında ya da içinde durmak arasındadır! Fark Hegel’in tamamladığı ve tamamlarken sınırlarını da gösterdiği Batı metafiziğinin yapıbozumunda, bu sınırın aralıksız/sürekli (sürekli devrim gibi!) yeniden ve yeniden işaretlenip gösterilmesindedir. Hegel’i aşmak, Batı metafiziğinin topyekûn dışına çıkmak imkansızdır. İçinde belirlendiğimiz sistem, sistemin sınırlarını yeniden düşünmekten ve bu sınırların üstünden sistemin sürekli yapıbozumuyla dönüşebilir. Belki!

Fark, farklılık işte bu anlamda varoluşsal bir nitelik kazanır: sınırın, sınırların, sistemin (sınırlarının) tecrübesi olarak. Bu tecrübe, aslında tecrübe bile diyemeyeceğimiz; çünkü üstünden kendini tanımlayıp konumlayamayacağımız, bir aralığa, bir ara duruma gönderme yapmaktadır. Tekilin, toplumsal/metafizik kurgularla karşılaşması, bu kurgulamaya kendini dahil edip sistemin içerisine eklemlenme çabası, sistemin tekrarı (sembolik yapıların içselleştirilmesi) olarak gerçekleşir. Sistemin dışında, tekilliğin en hakiki ve özsel ifadesini vermeye çalışmak dilsizliğe ve deliliğe yol açar. Diğer bir deyişle sistemi tekrar etmeyen bir tekilleşme süreci mümkün değildir. Ama bu süreç farkın da silindiği süreçtir. Varoluş işte bu ikili bağlanmada asılı kalır. Farkın/başkanın ortaya çıkabilmesi için sistemi tekrarlama mecburiyeti ile bu tekrarda gerçekleşen tekilliğin/farkın/başkalığın ölümü, silinişi, ortadan kaldırılışı…
Yapıbozum bu ikili bağlanmayı gün ışığına çıkarır. Derrida’nın işaret ettiği, yazılarında sürekli performansını yaptığı ‘fark’ tekilliğin kendini söylemek, ortaya çıkabilmek için sistemi tekrar ederken kendini silmesi ve ‘aynı’nın düzenine girmesidir. Derrida’nın yazıları bu eklemlenme sürecinin nasıl işlediğine, farkın kendini gösterip silindiği yerlerde hangi sistematik aynılaştırma prosedürlerinin işlediğine ve bunların nasıl bir şiddet hali olduğuna dikkatimizi çeker. Bu yazılar her tür ayniyetin ve aidiyetin farkın silinmesiyle mümkün kılındığını gösterirken bu sürecin kaçınılmaz bir şiddet olduğunu ve aynı olanın farkın üstünden ve farkı içselleştirerek kendini kurduğunu gösterir. Fark öncedir!
Hegel için fark kendini sisteme dahil ettiğinde dönüşerek kendi ayniyetine/kimliğine ve zaferle hakikatine ulaşır. Derrida için fark ayniyetin ve aidiyetin hükmünü sarsan, onun kurgusallığını gösteren ve bunu yaparken sistemi yerinden kaydıran yenilgidir. Farkın hakikati aynıyı ve aidiyeti kaybetmesi, adını unutmasıdır! Derrida için fark kendisine ve kendi kimliğine kavuşamayıp sistemi yerinden kaydırdığında hakikate ulaşır.