Bilindiği gibi Türkiye, Amerika’ya en çok doktora öğrencisi gönderen ülkeler arasında dünyada 5. sırada yer alıyor. Amerika’da doktora sonrası dönsek mi kalsak mı diye düşünüp taşınanlar veya Amerika’da doktora yapanlardan hangi ülke vatandaşlarının çoğunluğu Amerika’da kalırken hangileri dönüyor diye merak edenler için Amerikan Ulusal Bilim Akademisi (NSF) verilerine dayanılarak her yıl hazırlanan Amerikan vatandaşı olmayanların doktora sonrası Amerika’da kalma oranlarına dair aşağıdaki ilginç araştırmayı inceledim.

(Araştırmanın 2014 Ocak ayında yayınlanan tam metni için bkz: http://orise.orau.gov/files/sep/stay-rates-foreign-doctorate-recipients-2011.pdf

Buna göre, her yıl yaklaşık 12.000 ila 14.000 aralığında yabancı ülke vatandaşının doktora aldığı Amerika’da doktora sonrası kalma oranları oturma izni/yeşil kart sahibi olup olmama, doktora yapılan alan, gelinen ülke ve cinsiyet gibi kriterlere göre değişiyor. Bu değişkenlerden bağımsız olarak toplama bakıldığında, doktora sonrasındaki 5 yıl boyunca Amerika’da kalanların genel oranı %66. Doktora sonrasındaki 10 yıl boyunca Amerika’da kalanların oranı ise %62.

Mühendislik ve fen bilimleri alanında doktora yapanların ekonomi ve sosyal bilimler alanında doktora yapanlara göre Amerika’da kalma oranı daha yüksek. Doktora sonrasındaki 5 yıl içinde en çok Amerika’da kalma oranı %79 ile bilgisayar bilimleri ve %77 ile bilgisayar/elektronik mühendislerinde. Biyologların %73’ü, fizikçi ve kimyacıların %68’i, matematikçilerin %67’si doktora sonrası Amerika’da kalıyor. Bu oran ekonomi ve sosyal bilimlerde düşüyor. Sosyal bilimcilerin %51’i doktora sonrasında Amerika’da kalırken ekonomistlerin yalnızca %46’sı Amerika’da kalıyor. Tahmin edilebileceği gibi Amerika’da oturma iznine sahip olanların vizeyle giriş çıkış yapanlara göre Amerika’da kalma oranı daha yüksek. Dolayısıyla bu oranlar oturma izni olanlar çıkartılınca biraz daha düşüyor. Amerika’da vize ile bulunanlar arasında mezun olunan bölüme göre doktora sonrasındaki 5 yıl boyunca Amerika’da kalma oranları şöyle:

-Bilgisayar Bilimleri: %77
-Bilgisayar/Elektronik Mühendisliği: %76
-Biyoloji: %70
-Fizik/Kimya: %66
-Matematik: %65
-Sosyal Bilimler: %46
-Ekonomi: %42

Ülkeden ülkeye de büyük farklılıklar var. Amerika’da en çok doktora mezunu veren yabancı ülke vatandaşları sıralamasında Çin, Hindistan, Güney Kore ve Tayvan’dan sonra Türkiye ve Kanada 5.ciliği paylaşıyor.

Amerika’da en çok doktora yapan Çinliler aynı zamanda doktora sonrasında da en çok da Amerika’da kalanlar arasında. Çinliler’in %85’i doktora sonrasında Amerika’da kalıyor. Çinlilerin Amerika’daki doktora mezunlarının neredeyse üçte birini oluşturduğu düşünülürse bu oldukça yüksek bir sayıya denk geliyor. Çinliler’in neden Çin’e dönmeyip de Amerika’da kaldığı siyasal koşullar, bilimsel araştırma imkanları veya ekonomik birçok nedene bağlı olmakla beraber araştırmada buna dair net bir değerlendirme bulunmuyor. Yine de bilimsel araştırma imkanlarının yanında siyasal ve ekonomik koşulların da Amerika’da kalma oranını etkilediği açık. Zira, oransal olarak Amerika’da doktora sonrasında en çok kalan ve kendi ülkelerine geri dönmeyenler %92 gibi bir hayli yüksek bir oran ile İranlılar. Türkiyeli doktora mezunlarının Amerika’da kalma oranı ise %66’lık genel ortalamanın altında. Türkiyeliler’in %56’sı Amerika’da kalırken %44’ü 5 yıl içinde geri dönüyor. Doktora sonrası Amerika’da kalma oranı en düşük ülke vatandaşları ise Tayland, Tayvan ve Japonya gibi uzakdoğu kökenliler ile birlikte Meksika, Brezilya, Arjantin ve Şili gibi Latin Amerika’dan gelen öğrenciler. Ülkelere göre doktora sonrası Amerika’da kalanların oranı geldikleri ülkelere göre şöyle sıralanıyor:

-İran: %92
-Çin: %85
-Romanya: %83
-Hindistan: %82
-Ukrayna: %76
-Rusya: %73
-İngiltere: %64
-Bulgaristan: %63
-Fransa: %62
-İtalya: %57
-Türkiye: %56
-Kanada: %55
-Almanya: %53
-Mısır: %48
-Yunanistan: %47
-İspanya: %47
-Güney Kore: %42
-İsrail: %41
-Meksika: %39
-Japonya: %38
-Tayvan: %38
-Brezilya: %37
-Arjantin: %31
-Şili: %18
-Tayland: %17

Şüphesiz, ortalama 7-8 seneyi bulan uzun doktora sürecinden sonra Amerika’da kalıp kalmamak, Amerika’da yaşayan bir kişiyle evlilik/beraberlik, Amerika’da elde edilen iş ve araştırma imkanları veya kişinin kendi ülkesindeki maddi ve özel imkanlarının durumu gibi birçok kişisel nedene de bağlı. Yine de, en yüksek seviyedeki bir eğitimi aldıktan sonra Amerika’da yüksek oranda kalan ve ülkelerine dönmeyenlerin İran, Çin, Romanya, Hindistan, Ukrayna ve Rusya gibi siyasi baskıların ve/veya ekonomik imkansızlıkların yoğun olduğu ülkelerden olması da bir tesadüf olmasa gerek. Türkiye, Amerika’da doktorasını tamamlayanların ülkelerine dönme oranına bakıldığında henüz orta sıralardaki yerini koruyor. Türkiyeli doktora mezunlarının yarısından biraz fazlası Amerika’da kalmayı tercih ederken yarısından biraz azı da ülkeye geri dönüyor. Ancak Türkiye dışında doktora yapan genç akademisyenler, ülkede yükselen siyasal baskı, sansür, polis ve devlet şiddetinden oldukça endişeli. AKP iktidarının baskıcı ve kutuplaştırıcı siyasetinin devam etmesi, doktorasını yurt dışında tamamlayanları Türkiye’ye dönmekten alıkoyarak Türkiye’nin beyin göçü sıralamasında Rusya, Çin ve İran gibi ülkelerin arasına girmesine yol açabilir.

Bugün dünyanın birçok ülkesinden biliminsanı çok istedikleri halde ülkelerine geri dönemiyor. Siyasal baskılar ve gelir adaletsizliği anlamında kendi ülkelerinden temelde çok da farklı olmayan Amerika’da, onlara sağlanan bilimsel araştırma alanlarının imkanları sayesinde, ancak kendilerine çizilen sınırları da aşmamak kaydıyla yaşamlarını sürdürüyorlar. Bu biliminsanlarının arasında çok sayıda Türkiyeli de var. Bu sayının daha da artmaması için Amerika’ya en çok doktora öğrencisi gönderen ülkeler arasında 5. sırada yer alan Türkiye’nin, bu potansiyeline yaraşır demokratik, eşitlikçi, özgürlükçü bir siyasal iklime kavuşması gerekiyor. Bunun için, yurtiçinde olduğu gibi yurtdışında yaşayan Türkiyeliler de mücadelelerini sürdürüyor ve sürdürmeye de devam edecekler.